ภูมิปัญญาท้องถิ่นด้านนิเวศวิทยาป่าชายเลน: กรณีศึกษาหมอพื้นบ้านในจังหวัดภูเก็ตและจังหวัดกระบี่

Abstract

ภูมิปัญญานิเวศดั้งเดิม (TEK) เป็นรากฐานสำคัญของความเข้าใจ และการใช้ประโยชน์จากทรัพยากรธรรมชาติอย่างยั่งยืนในหลายวัฒนธรรม โดยเฉพาะอย่างยิ่งในพื้นที่ที่มีระบบนิเวศเฉพาะ เช่น ป่าชายเลน การศึกษาครั้งนี้มีวัตถุประสงค์เพื่อรวบรวมและวิเคราะห์องค์ความรู้จากหมอพื้นบ้านเกี่ยวกับการใช้สมุนไพรในชุมชนป่าชายเลนในจังหวัดภูเก็ต และกระบี่ จำนวน 3 คน พบว่าหมอพื้นบ้านมีอายุ 60 - 72 ปี นับถือศาสนาอิสลาม และพุทธ ประกอบอาชีพประมงและธุรกิจที่เกี่ยวข้อง มีความเชี่ยวชาญในการรักษาโรคทั่วไป เช่น ไข้ แผลเปื่อย ริดสีดวง และโรคตามความเชื่อท้องถิ่น เช่น คุณไสย และมนต์ดำ โดยได้รับการรับรองเป็นหมอพื้นบ้าน 1 คน เป็นหมอจากกลุ่มชาติพันธุ์มอแกลนที่ไม่ได้ขอใบรับรอง 1 คน และอีก 1 คน เป็นปราชญ์ชาวบ้านด้านสมุนไพรแต่ไม่ได้รักษาโรค จากการศึกษาพบการใช้สมุนไพรทั้งหมด 39 ชนิด แบ่งเป็นพืชวัตถุ 31 ชนิด และสัตว์วัตถุ 8 ชนิด ซึ่งใช้ใน 26 กลุ่มโรค/อาการ สมุนไพรบางชนิดใช้ได้หลายกลุ่ม กลุ่มโรค แลอาการ ซึ่งมีการใช้เป็นยาสมุนไพรมากที่สุดคือ การบำรุงกำลัง/บำรุงน้ำดี (20.51%) รองลงมาคือ กลุ่มระบบไหลเวียนโลหิต (บำรุงเลือดลม บำรุงหัวใจ) กลุ่มโรคติดเชื้อราที่ผิวหนัง และกลุ่มแก้พิษ (แมลงกัดต่อย ปลาตำ) (กลุ่มละ 17.94%) และ กลุ่มที่ใช้รักษาบาดแผล/ห้ามเลือด (15.38%) ตามลำดับ ผลการศึกษานี้สามารถใช้เป็นฐานข้อมูลสำหรับการอนุรักษ์ภูมิปัญญาท้องถิ่นและการพัฒนาระบบสุขภาพทางเลือกในพื้นที่ชายฝั่งจังหวัดภูเก็ตและกระบี่